Hepimizin bildiği tarihi bir kırılma noktasıdır 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı. Hani rumi takvime göre 1293 yılına tekabül ettiği için hafızamızda 93' Harbi olarak yer etmiş olan hüzünlü hikayemiz. İçerisinde çok fazla dram barındırır, hakkında nicedir türküler yakılmış, göz yaşları dökülmüştür. O dönem için büyük bir toprak parçası üzerinde hüküm süren Osmanlı, Balkanlardaki topraklarının 3'te 2'sini yitirir, ordusu büyük ölçüde etkisini kaybeder. Neticede büyük yara alan Osmanlı askeri, açılmış bir çok cephede Ruslara esir düşer. Ruslar Yeşilköy'e kadar ilerler ve Ayestafanos Anlaşması'nı imzalamak zorunda kalırız.
Her ne kadar bu anlaşmanın imzalanmasından 1 ay sonra Batılı devletlerin baskıları sayesinde yeni bir anlaşma(Berlin Anlaşması) imzalanarak bir önceki anlaşmanın şartları Osmanlı lehine hafifletilse bile bir şey kesindir: Osmanlı eski gücünde değildir. Velhasıl, işte Plevne'de bir grup askerimiz Rusların eline esir düşer. Sonra, bu askerler 2 farklı yere gönderilir: Estonya ( Parnu ve Rakvere şehirlerine) ve Letonya (Cesis şehrine).
Eğitimini Estonya'da sürdüren biri olarak çevremdeki insanların nerede okuduğuma dair verdikleri tepkilerinden yola çıkarak diyebilirim ki bu iki ülke ve genel olarak Baltık bölgesinin ülkemiz insanı tarafından pek bilinmediğini düşünmekteyim. O yüzden, gelin öncelikle ismen aşina olduğumuz fakat haritada yerlerini sıklıkla karıştırabileceğimiz bu iki ülkenin konumlarına bir göz atalım ve sonrasında asıl konumuza devam edelim.
Efendim, Plevne'de Moskof'a esir düşen askerlerimizin bir kısmı Letonya'nın Cesis şehrine gönderilir demiştik çünkü o dönem Rusya İmparatorluğunun bir parçasıdır bu topraklar. Sayıları ile ilgili kesin bir bilgiye rastlanamamaktadır. Fakat yakalandıkları hastalıklar ve yaralar sebebiyle bir kısmı hayatını kaybeder. Geriye kalanlarsa bir süre ömrünü burada geçirmiştir. Hatta buranın yerel halkı tarafından çok meşhur olan bir fırın dahi sahiplenip işletirler. Hala hayatta kalıp Cesis'te Türk fırını işletenlerin var olduğu da söylenmektedir.
Yukarıda hayatlarını kaybedenlerden bahsetmiştik. Peki bunlar nereye defnedilir? Şayet defnediliyorsa isimleri cisimleri belli midir? Elbette evet. Hastalık ve savaşta aldıkları yaralar sebebiyle vefat eden askerlerimiz ilkin Cesis'teki bir mezarlığa defnedilir. 1937 yılında Letonya'daki Türk başkonsolosluğunun inisiyatifiyle 3800m2'lik bir alanı kapsayacak şehit-mezarlığa dönüştürülür. Geçtiğimiz yıllarda da bir restorasyondan geçen bu Türk şehitliğinde kayıtlı 26 Osmanlı askeri yatmaktadır. Bu vesileyle isimlerini yadetmek babından, şehitliğin kitabesinde adı geçenlerin listesi ise şöyledir:
Şakir Ali Osman Süleyman İbrahim Hasan Ali Muharrem Memed Ali Salih Veli Hasan Hüseyin Rüsten Süfülkar Veli İsmail Mustafa Mehmet Ali Mustafa Halil Hüseyin Memet Memet Memet Abdullah Schalon Scherif Ali Jakub Abdul İsmail Emin Mehemet Ahmed Hasan Ömer Mahmud Halil Ömer Ömer Halil Bekir Bekir Ali Abdurrahman
Ruhları şad olsun.