Tarihte bilinen en ölümcül 1918 yılının pandemisi İspanyol gribi, Dünya çapında tahmini 500 milyon insanı - gezegenin nüfusunun yaklaşık üçte birini - enfekte etti ve yaklaşık 675.000 Amerikalı dahil olmak üzere tahmini 20 milyon ila 50 milyon kurbanı öldürdü. 1918 gribi, Amerika Birleşik Devletleri ve Asya kıtasının belirli kısımlarında hızla yayılmadan önce ilk olarak Avrupa’da gözlendi. Bu ölümcül gribin tedavisinde kullanılacak etkili ilaç veya aşı yoktu. Vatandaşlara maske takmaları emredildi ve okullar, tiyatrolar ve işyerleri kapatıldı.Virüs global etkisini bitirmeden önce cesetler geçici morglara konuldu.
Foto: BBC
Grip nedir?
Grip solunum sistemine saldıran bir virüstür.Grip virüsü yüksek derecede bulaşıcıdır: Enfekte bir kişi öksürdüğünde, hapşırdığında , konuştuğunda havaya iletililen solunum damlacıkları daha sonra yakındaki herkes tarafından solunabilir. Buna ek olarak üzerinde virüs olan herhangi bir şeye dokunup sonrasında ağzına veya burnuna dokunan kişi enfekte olabilmektedir.
Bunu biliyor muydunuz?
New York sağlık komiseri, işletmede ve metrolarda aşırı kalabalıklaşmayı önlemek için kademeli vardiyalarda açılıp kapanışı emrederek gribin bulaşmasını yavaşlatmaya çalıştı.Grip salgınları her yıl meydana gelir ve yayılan virüsün türüne göre şiddeti değişiklik gösterebilir(Grip çeşitleri hızla mutasyona uğrayabilir).
Grip Mevsimi
Amerika Birleşik Devletleri'nde “grip mevsimi” genellikle sonbaharın sonlarından ilkbahara kadar uzanır. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezlerine göre, bir yılda, 200.000'den fazla Amerikalı, grip ile ilgili komplikasyonlar nedeniyle hastaneye yatırılmaktadır ve son otuz yılda grip ile ilgili ABD ölümleri yılda yaklaşık 3.000 ila 49.000 civarındadır. Çocuklar, 65 yaş üstü kişiler, hamile kadınlar , astım, diyabet, kalp hastalığı gibi bazı kronik rahatsızlıkları olan, zatürre, kulak , sinüs enfeksiyonları ve bronşit rahatsızlığı olan kişilerin komplikasyon riski daha yüksektir.
1918 yılı pandemisi gibi olan ölümcül gripler bağışıklığı düşük olan kişiden kişiye global etkiyle hızla yayılabilir.
İspanyol Gribi ve belirtileri
1918 salgınının ilk dalgası ilkbaharda meydana geldi. Titreme, ateş ve yorgunluk gibi tipik grip semptomları yaşayan hastalar, genellikle birkaç gün sonra iyileşti ve bildirilen ölüm sayısı düşüktü. Bununla birlikte, aynı yılın sonbaharında oldukça bulaşıcı ikinci bir dalga meydana geldi.
Semptomlar geliştirdikten sonra hastaların derileri maviye döndü ve akciğerleri, boğulmalarına neden olan sıvı ile doldu ve hastalar, birkaç saat veya gün sonra öldü. 1918'in sadece bir yılında Amerika'daki ortalama yaşam süresi onlarca yıl azaldı.
İspanyol gribine ne sebep olmuştur?
Pandemiye neden olan virüsün tam olarak nereden geldiği bilinmemektedir.Amerika ve Asya’nın belirli bölgelerinde rastlanmadan önce ilk olarak Avrupa’da ortaya çıktı ve birkaç ayda neredeyse dünyanın her yerine yayıldı. Hastalık, İspanya’nın hastalıktan çok etkilenmesinden ve diğer Avrupa ülkelerini etkileyen savaş haberleri yayın yasağına maruz kalmadığından dolayı dünya çapında İspanyol gribi olarak adlandırıldı. (İspanya kralı Alfonso XIII'in de grip olduğu bildirildi).
Foto: BBC
1918 gribinin alışılmadık bir yönü, çok sayıda Dünya Savaşı askerleri de dahil olmak üzere, bulaşıcı hastalıklara dirençli bir grup olan sağlıklı birçok genç insanı etkilemesiydi. 1918 gripinden ölen ABD askerlerinin sayısı birinci dünya savaşı sırasında ölen asker sayısından daha fazlaydı. ABD donanmasının yüzde kırkı gripten etkilenirken , ordunun yüzde 36'sı hastalandı ve kalabalık gemiler ve trenlerde dünyayı dolaşan birlikler ölümcül virüsün yayılmasına yardımcı oldu. İspanyol gribi ölüm oranı dünya çapında 20 milyon ila 50 milyon kurban olduğu tahmin edilse de, diğer tahminler ise 100 milyon kurban kadar yüksektir ki bu da dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 3'üne tekabül etmektedir . Birçok yerde tıbbi kayıt tutma eksikliği nedeniyle kesin sayıları bilmek imkansızdır.Bununla birlikte 1918 gripine çok az yer bağışıklık göstebilmiştir .Amerika'da ki mağdurlar büyük şehir sakinlerinden uzak Alaska topluluklarına kadar uzanıyordu. 1919 yılının başlarında Başkan Woodrow Wilson I. Dünya Savaşı'nı sona erdiren Versay Antlaşması'nı müzakere ederken hastalığa yakalandığı bildirilmiştir.
Neden "İspanyol Gribi" olarak adlandırıldı?
İspanyol gribi İspanyada otaya çıkmadı ama haberlerde böyle belirtildi I.Dünya Savaşı sırasında İspanya, ilk kez 1918'in Mayıs ayının sonlarında Madrid'de ortaya çıktığı bildiren ve hastalığın patlak verdiği andan beri haberleri aktaran özgür bir medyaya sahip olan tarafsız bir ülkeydi.Müttefik ülkeler ve Merkezi Güçler ise , savaş sırasında morali yüksek tutmak için grip haberlerini sansürledi . İspanyol haber kaynakları grip hakkında haber yapan tek kaynak olduğundan , birçok insan gribin İspanyadan geldiğine inanıyordu ( İspanyollar da virüsün Fransa'dan geldiğine inandılar ve “Fransız Gribi” olarak adlandırdılar).
İspanyol gribi nereden geldi?
Bilim adamları hala İspanyol Gribinin nereden geldiğini bilmiyorlar, ancak teoriler Fransa, Çin, İngiltere yada 11 Mart 1918'de Fort Riley, Kansas'taki Camp Funston'da bildirilen ilk vakanın çıktığı Abd’yi işaret ediyor. Bazı insanlar enfekte olmuş askerlerin hastalığı ülke genelindeki diğer askeri kamplara ve denizaşırı ülkelere yaydığına inanıyor. Mart 1918'de 84.000 Amerikan askeri Atlantik'e yöneldi ve ertesi ay 118.000 asker daha o sayıya eklendi .
Foto: VOX
İspanyol gribi ile mücadele
1918 yılında grip etkisi altına aldığında doktorlar ve bilim insanları buna neyin sebep olduğuna ve nasıl tedavi edileceğini bilmiyorlardı. Günümüzün aksine gribin tedavisinde kullanılacak etkili aşı ve antiviraller yoktu.İlk grip aşısı 1940’larda Amerikada ortaya çıktı. Sonraki on yılda, aşı üreticileri rutin olarak gelecekteki pandemilerin kontrolüne ve önlenmesine yardımcı olacak aşılar üretebildiler.)
1.Dünya savaşı Amerikanın bazı kısımlarını doktor ve diğer sağlık çalışanlarıyla eksikleriyle bıraktı ve ABD'deki mevcut tıbbi personelin birçoğu griple karşılaştı.Buna ek olarak bazı bölgelerdeki hastaneler grip hastalarıyla dolmuştu bu yüzden okullar, evler ve diğer binalar hastaneye dönüştürüldü ve bu hastanelerin birkaçında sağlık öğrencileri çalıştı. Bazı topluluklardaki yetkililer vatandaşlara maske takmayı zorunlu hale getirdi ve topluma açık yerler okullar kiliseler ve tiyatrolar kapatıldı.İnsanlara el sıkışmaktan kaçınmaları evlerde kalmaları tavsiye edildi. Kütüphaneler ödünç kitap vermeyi durdurdu ve tükürmeyi yasaklayan yönetmelikler kabul edildi.
The New York Times'a göre, salgın sırasında New Yorktaki izciler (Boy Scouts) sokakta tükürdüklerini gördükleri insanlara “Sağlık kuralını ihlal ediyorsunuz” yazan kartlar verdiler.
Aspirin zehirlenmesi ve Grip
Foto: NYT
Grip için bir tedavi olmadığından, birçok doktor semptomları hafifleteceğini düşündükleri 1899da ticari marka Bayern tarafından asprini reçete etti. 1917de patentin süresi dolduğunda diğer yeni şirketler İspanyol gribi salgınına ilaç üretebildiler.1918'de İspanyol Gripine bağlı ölümlerdeki artıştan önce ABD Genel Cerrahı, Deniz Kuvvetleri ve Amerikan Tabipler Birliği Dergisi aspirin kullanımını önerdi. Tıp uzmanları, hastalara günümüzde zehirli olduğu bilinen doz olan günde 30 gram almasını tavsiye etti. Yapılan mukayeseler sonuncunda bugünkü ortak görüş dört gramın üzerindeki dozların güvensiz olduğudur.Aspirin zehirlenmesinin belirtileri hiperventilasyon ve pulmoner ödem ve akciğerlerde sıvı birikmesidir. Ekim ölümlerinin çoğunun aslında aspirin zehirlenmesinden kaynaklandığına veya tetiklediğine inanılmaktadır.
Grip, Toplum Üzerinde Ciddi Yıkımlara Sebep Oldu
Grip, çok sayıda insanın ölümüne sebep oldu. Çoğu aileyi etkiledi ardından sayısız dul ve yetimi bıraktı. Biriken cesetlerle cenaze salonları dolup taşmıştı. Birçok insan ailesi için mezar kazmak zorunda klamıştı. Grip ayrıca ekonomiyide zarara uğretmıştı. Abd’de çalışanların hastalığı yüzünden işyerleri kapanmaya zorlanmıştı. Gribe yakalanan işçiler sebebiyle posta teslimi ve çöp toplama gibi sıradan hizmetler bile zorlaşmıştı. Bazı yerlerde ekinleri hasat etmek için yeterli çiftçi yoktu. Eyalet ve yerel sağlık departmanları , 1918 gribinin yayılmasını engellemek ve halka bu konuda cevaplar vermek için kapatılmıştı.
Foto: World Economic Forum
ABD Şehirleri 1918 Grip Salgınını Nasıl Durdurmaya Çalıştı?
İspanyol Gribinin yıkıcı ikinci dalgası, 1918 yazında enfekte askerlerin dönüşüyle Amerikan kıyılarına da vurdu . Hastalık nüfusun geneline özellikle de kalabalık şehirlere yayıldı. Bir aşı veya onaylanmış bir tedavi planı olmadan, yerel belediye başkanlarına ve sağlıklı yetkililere vatandaşlarının güvenliğini korumak mevcut şartlar neticesinde yapılmak zorunda kaldı. Savaş zamanında vatansever görünme baskısı ve hastalığın yayılmasını olduğundan daha önemsiz gösteren sansürlü medya yüzünden birçok kişi trajik kararlar aldı.
Philadelphia’nın hastalık karşısındaki tutumu yetersiz ve geçti. Halk Sağlığı ve Yardım Kuruluşları müdürü Dr. Wilmer Krusen, ölümlerin “İspanyol gribi” değil, sadece normal grip olduğunu vurguladı. Böylece 28 Eylül'de , on binlerce Philadelphialının katıldığı Özgürlük Kredisi geçit töreni ile hastalığın orman yangını gibi yayılmasına sebep oldu. Sadece 10 gün içinde, 1000'den fazla kişi öldü ve 200.000 kişi de hastalandı. Ancak o zaman halka açık yerler ve tiyatroları kapandı. Mart 1919'a kadar, 15.000'den fazla kişi hayatını kaybetti.
Foto: BBC
Missouri'deki St. Louis farklıydı: Okullar ve sinema salonları kapatıldı ve halkın kalabalık grup halinde olması yasaklandı. Sonuç olarak, St.Louis'deki en yüksek ölüm oranı, pandeminin pik yaptığı sırada Philadelphia'nın ölüm oranının sadece sekizde biri oldu.San Francisco'daki vatandaşlar, maskesiz olarak yakalandıklarında ve huzuru bozmak suçundan o zaman önemli bir miktar olan 5 dolar para cezasına çarptırıldılar.
İspanyol Gribi Salgınının Bitmesi
1919 yazında, enfekte olanların hayatlarını kaybetmesi yada bağışıklık geliştirmesiyle grip salgını sona erdi.
2008'de neredeyse 90 yıl sonra araştırmacılar 1918 gribini bu kadar ölümcül kılan üç şeyi açıkladılar: virüstün enfekte olanların bronş tüplerini ve akciğerlerini zayıflatmasını ve bakteriyel akciğer iltihabını temizlenmesini zorlaştırdı.
1957'den 1958'e kadar ki grip salgını, yaklaşık 70.000’i Amerikalı olmak üzere dünya çapında yaklaşık 2 milyon insanı öldürdü ve 1968'den 1969'a kadar süren diğer bir salgın ise , 34.000 Amerikalı da dahil olmak üzere yaklaşık 1 milyon insanı ölümüne sebep oldu.
2009'dan 2010'a kadar olan H1N1 (domuz gribi) salgını sırasında 12.000'den fazla Amerikalı hayatını kaybetti.2020'nin yeni tip koronavirüs pandemisinde, ülkeler COVID 19 için bir çare bulmak için yarışırken vatandaşların hastalığı yaymaktan kaçınmak için evlerinde izole oldu , hastalığın herhangi bir belirtisini taşımayan ve böylelikle enfekte olduğunu anlamayan kişiler hastalığın yayılmasına sebep oldu ki bu durum da oldukça ölümcüldü.
Bu modern pandemilerin her biri, yayılması Birinci Dünya Savaşı'nın ölümcüllüğünün gölgesinde kalmış ve sansürlü haberler yüzünden bahsedilmeyen ve yetersiz tıbbi tutanaklarla kayıtlara geçen İspanyol Gribine ya da diğer bir adıyla “unutulmuş pandemi” ye yeniden ilgi ve dikkat çekiyor.
(History websitesinden, History.com Editors’ın “Spanish Flu” adlı yazısını çeviren : Esra KARAGÖZ)