Çok kıymetli Flikoston okuyucuları…Geçen yazımızda Türkiye ve Dünyadaki işsizlik, işsizlikle mücadele ve genç işsizlik konularını anlatmaya çalışmıştım. Bu haftaki yazımızda işsizlik türlerini örnekler vererek anlatmaya çalışacağım. Böylece işsizliğin sebeplerini biraz da olsa anlamaya çalışacağız.
İşsizlik denince herkesin bakış açısı farklı oluyor. Nedir işsizlik?
Çalışabilir yaşlarda olan çalışmaya herhangi bir özrü/engeli olmayan ve çalışmaya istekli olan kişilerin iş bulamaması durumudur. Bir ülkede işsizliğin önemli boyutlarda artması ekonomik olduğu kadar sosyal alanda da çok ciddi sorunlara sebep olabilir. Bundan dolayıdır ki gelişmiş ya da az gelişmiş hemen hemen bütün dünya ülkelerinin hedefi istihdamın yükseltilmesi veya işsizliğin ortadan kaldırılmasıdır. Ülkemizde de olduğu gibi tüm ülkeler vatandaşlarının sosyal alanda sıkıntı yaşamamaları için o ülkenin ekonomisine bağlı olarak farklı istihdam önerileri ve çözümleri üretmektedirler.
Gelelim herkesin çok bilmediği işsizlik türlerine bakalım ve çevremizde kimlerin hangi işsizlik türleri içersinde bulunduğunu öğrenelim.
Mevsimlik İşsizlik
Genellikle sanayide ilerlemiş ülkelerde mevsim işsizliği ürün talebindeki mevsimlik değişmelerden oluşur. Tarım üretimi fazla olan ülkelerde ise mevsim işsizliği ürün talebiyle değil ürünün arzıyla alakalı olarak mevsim değişmelerinden oluşur. Ülkemizde mevsim işsizliğinin en yüksek olduğu zaman dilimi Aralık-Şubat ayları arasında olup, en düşük zaman dilimi ise Haziran sonu ile Ağustos ayı sonlarıdır.
Bu işsizlik türüne en güzel örnek Karadeniz ile özdeşmiş çay ve fındık üretiminin çok olduğu illerdir. Çay ve fındık toplamak için başka illerden hatta yurt dışından işçi getirilmektedir.Toplama işleri bittikten sonra tekrar bu çalışanlar mevsim işsizliğine dahil oluyorlar.
Teknolojik İşsizlik
Bu işsizlik türü isminden de anlaşılacağı üzere, insan gücü yerine makine kullanmak (otomasyona geçme) ya da daha verimli farklı metotların uygulanmasından oluşan işsizliktir. Otomasyon; üretimin kendi kendine işleyen mekanik, hidrolik, kimyevi, elektronik aletler aracılığı ile yapılması olarak tanımlanabilir. Otomasyon mühendis ve tekniker-teknisyen ihtiyacını artırırken insan gücüne gerek kalmayarak teknolojik işsizliğe sebep olmaktadır.
Bu işsizlik türüne ise en güzel örnek üretim yapan fabrikalar bunlar ilaç, tekstil, demir çelik fab. vs otomasyona geçtikten sonra on kişinin yapacağı işi bir makine başına bir operatör teknisyen koyarak gerçekleştirmeye başlarlar. Araba fabrikalarında yüksek teknolojinin ve robotların kullanılması ile birlikte insan gücüne olan ihtiyaç azalmış ve birçok insan işini kaybetmiştir. Bu olayda doğal olarak teknolojik işsizliği tetikler.
Bünyevi ( Yapısal ) İşsizlik
Bir ülkenin gelir –gider düzenindeki değişmelerden kaynaklı ortaya çıkan işsizlik türüdür. İş arayan kişilerin becerileri,seçtikleri meslek,yerleşim ve benzeri sebepler ile piyasanın yapısının birbiri ile uyumsuzluğu sonucu bu işsizlik ortaya çıkar.
Örnek vermek gerekir ise genelde büyük işletmeler ekonominin gidişatına göre en verimli personellerini işten çıkarmaz da en pasif olanlarını iş çıkışı verirler. Bu da demek oluyor ki yeni mezun gençlerin seçecekleri meslek, eğitim, becerilerini geliştirmeleri gerekmektedir ki bulundukları yerde kalıcı olmaları kaçınılmaz olur.
Devri (Konjoktürel) İşsizlik
Üretim ve tüketim etkilerinin yüz binlerce üretici ve tüketici kararlarına göre yönlendiği piyasa ekonomilerinde yani kapitalist sistemde ekonomik etkinliklerde zaman içerisinde dalgalanmalar yaşanabilir. Bu dalgalanmaların sonucuyla bunalım ve duraklama dönemlerinde ortaya çıkan işsizlik dönemsel ya da konjonktürel işsizlik olarak adlandırılır.
Dayanıklı mal üreten sanayi kolları bu işsizlikten daha çok etkilenir.
Bir ülkenin farklı coğrafi bölgelerinde o ülkedeki sanayi kollarının türüne ve yoğunlaşma oranına göre farklı olabilir.
Bu işsizliğe örnek olarak ülkemizde üretilen bazı kaliteli ürünler Çin’de üretilen kalitesiz ve ucuz ürünler ile karşı karşıya kalmıştır. Bu da ister istemez bu üretim yapan firmaların rekabet gücünü düşürerek doğal olarak işten çıkarılmalar yada iflasa gitmiştir.
Geçici İşsizlik
Adından da anlayabileceğimiz üzere geçici işsizlik, geçici bir zaman dilimi içinde işsiz kalma durumudur. Bu işsizlik, çoğu zaman yer veya iş değiştirme gibi durumlarda oluşur. Yeni mezun olmuş kişilerin iş arama süreci de bu kapsamda değerlendirilmektedir.Kısmi ve geçici niteliktedir.Ekonomi tam istihdam düzeyinde iken bile var olan bir işsizliktir ki buna doğal işsizlik denilmektedir.
Buna en iyi örnek bulunduğu işten daha iyisini bulmak için işten çıkmaları ya da yeni mezun olmuş birisinin işbaşı yapacağı belli bir zaman diliminde beklemede kalmasını verebiliriz.
İradi ve Gayri İradi İşsizlik
İradi işsizlik türü dediğimiz bildiğiniz gönüllü işsizliktir. Yani piyasada belirlenmiş olan fiyat koşullarını maaşı kabul etmediği için çalışmayan kişilerin oluşturduğu işsizlik türüdür. Diğer bir taraftan ortaya çıkan bekleme işsizliğidir. Bu tür işsizler çalışmama sebebini ise çalışacağı zaman dilimi ya da iş türünün alacağı maaş karşılığı olmadığını iddia etmektedir.
via GIPHY
Bu kişiler biraz daha bekleyip daha iyi maaşlı işi bulup aradaki açığı kapatabileceklerine inanırlar. Gayri İradi işsizlik aslında bildiğimiz klasik işsizlik durumudur. Bu kişiler piyasadaki maaş ve şartları kabul eden fakat iş bulamayanlardır.
Örnek vermek gerekirse karşılaştığım en çok işsizlik türüdür yani bir aday iş arıyor, birkaç firmaya yönlendirme yapıyorsunuz ama kişi "ben asgari ücretle çalışmam" ya da "o işyeri bana uzak ben biraz daha bekleyeyim" gibi gerekçelerle işi reddediyor. Biraz daha yüksek maaşlı ve yakın bir yerde iş bulurum beklentisi ile altı ay işsiz kalıp sonra gelip tekrar altı ay önce gitmediği işe razı olmaya çalışanlarla çokça karşılaşmaktayım. Sonuç olarak altı aylık maaş kaybı, SGK kaybı ve altı ay cebinden yaptığı borç ve harcamaları ile karşı karşıya kalınıyor.
Belge ve Sektör İşsizliği
Belli sektörlerin ve bölgelerin, devlet tarafından verilen teşviklerin ve mal para veya hizmet biçiminde yaptığı yardımların ortadan kalması sonucu sektörlerin daralmaya gitmesi ile ortaya çıkan işsizlik türüdür.
Örnek ile açıklamak gerekir ise devlet istihdamı artırmak için firmalara yeni mezun olmuş iş arayanları işbaşı eğitimi kapsamında belli bir süre teşvik vermektedir. Bu süre bitince belli çalışanı çıkarmak zorunda kalan çok firma bilmekteyiz. Ya da yine İŞUR tarafından belli bir yaş grubunu, engelli veya sabıkalı iş arayanları çalıştırmaları üzerine altı aylık-dokuz aylık maaş ödeme ve SGK ödeme koşuluyla firmalara belli sayıda çalışan verilmektedir. Yine firmalar bu zaman dilimlerinde çalıştırıp aralarında en verimli olanları kendi kadrosuna geçirip diğer kalanları iş çıkışı vermektedir. Bu da ister istemez bu işsizliği artırmaktadır. Bir de bazı sektörler çalıştırmak üzere personel arayışında bulunurlar, lakin belli şartlar ve belli belgeler istenmektedir. Bu belgeleri genelde işsiz iken almama taraftarı oluruz fakat lazım olunca alabileceğimiz kurumlar ararız.
Mesela bir dönem güvenlik kursu eğitimi verilmişti. Eğitime dahil etmek için çevremize söylediğimizde “ben güvenlik işi mi yapacağım” cevabını aldım. Fakat bir iki sene sonra “abi ben sağlam bir firmaya koruma olarak gireceğim, ama güvenlik belgem olmadığı için almadılar. Bir adamın varsa şu işi haledebilir miyiz” diyen çok olmuştur.
Ya da bilgisayar işletmenlik sertifikası için eğitim verdirdiğim bir dönemde çevremdekilere "alın lazım olur" dedim. Ama yine “ne gereği var” diyen bir arkadaş eşini hastaneye iş başı yaptıracaktı. Sırf o belge olmadığı için işe almadılar. Sonra “abi bu belgeyi alabileceğimiz bir yer var mı” demeye başladı, ama iş işten çoktan geçmişti. Tabi ki sonuç işe giremedi.
Gizli İşsizlik
Bu işsizlik türü belli bir üretim sektöründe çalışanların bir kısmı işi bıraksa bile üretimin daralmayacağı sonucunu doğuran işsizlik türüdür. Bunun sebebi ise bu kişilerin üretim süreçlerindeki verimliliklerinin sıfır yani hiç olmamasıdır Bu kişilerin fiilen üretime hiçbir katkısı yoktur. Onlar olmasa da aynı düzeyde iş üretilmeye devam edecektir. Bu nedenle işsiz kalmaları işsizliğe herhangi bir etki yapmamaktadır.
Bu işsizliğe en güzel örnek hatır-gönül olarak bir işe başlayan birinin işte kuru kalabalık yapması sonucu işten çıkarılması diyebiliriz. İşte olsa da olmasa da üretim aynı seviyede ilerler.
Bir sonraki yazımızda işsizlik sebeplerininin neler olabileceğine değineceğiz. Görüşmek üzere, sağlıcakla kalın!