Korona pandemisini tecrübe ettiğimiz şu günlerde insanların marketlerde tuvalet kağıtlarına hücum ettiklerine şahit olduk. Bu sebeple bu hafta sizlere tuvalet kağıdının tarihçesi ile ilgili bir çeviri ile geldim. Umarım bana ilginç gelen bu yazı sizin de ilginizi çeker.
Tuvalet Kağıdının Tarihçesi
2020 koronavirüs salgınının başlangıcında, mağaza rafları tuvalet kağıtlarından hızlıca boşaltılarak emtiaların (malların) günümüz toplumunda önemli ama konuşulmamış rolünü ortaya çıkardı. İnsanlar Dünya üzerinde yaşamaya devam ettiği sürece tuvalet sonrası vücutlarını temizlemelerine rağmen, “üç katlı” ve “ekstra yumuşak”, tuvalet hijyenini her zaman karşılamamıştır. 1800’lerin ortasında kitlesel olarak üretilmiş, ticari olarak temin edilen tuvalet kâğıdı ve 20. yüzyılın başlarında yapılan sürekli gelişmelerden önce, insanlar tuvalet sonrası temizlenmek için daha az lüks yollara başvuruyorlardı.
Deniz
Kabuklarından Umumi Süngerlere
Tarih boyunca, yerel gelenekler ve iklim, tuvalet sonrası hijyenin nasıl gerçekleştirildiğini sıklıkla belirledi. Sosyal hiyerarşi de tuvalet alışkanlıkları üzerinde bir etkiye sahiptir. Şu bir gerçektir ki, bütün zamanlardaki insanlar kendilerini temizlemek için çeşitli doğal alet ve materyalleri kullanıyorlardı. Çok eski çağlarda, taşlarla ve diğer doğal maddelerle temizlenmek ve su ya da kar ile durulanmak yaygındı. Bazı kültürler deniz kabuklarını ve hayvan kürklerini tercih ediyorlardı.
Çevre arkeoloğu ve Londra Üniversitesi’nde klasik arkeoloji dalında okutman olan Erica Rowan, “Eski ‘tuvalet kağıdının’ en ünlü örneği, Roma dünyasından ve Seneca’nın “tuvalete girip umumi süngeri sopayla boğazından aşağı iterek kendini öldüren” gladyatör hakkındaki hikayesinden geliyor,” diyor. “Tersorium” olarak bilinen süngerler, bir kez kullanılmış veya bir tuzlu/sirkeli su kovasında temizlenmiş ve yeniden kullanılmış olabilir. Ya da tuvalet kağıdından çok tuvalet fırçaları gibi kullanılmış da olabilirler.
Umumi süngerlerin ötesinde, Greko-Romalılar temizlik yapmak için ayrıca yosun veya yaprak ve ‘pessoi’ olarak bilinen seramik parçaları da kullanıyorlardı. Pessoi parçaları, genellikle üzerlerine düşmanların isimlerinin yazılı olduğu (düşmanları ayartmak için meşhur bir yol) kırık seramik parçaları olan ostraca olarak başlamış olabilir. MS 79’da Vezüv Yanardağı’nın patlamasıyla gömülü şehirlerden biri olan İtalya’nın Herculaneum şehrinde bir kanalizasyonda bulunan küçük kumaş parçaları, başka bir tuvalet kağıdı şekli olarak kullanılabilirdi, ancak Rowan, “Kumaş antik dönemde elle yapıldı, bu yüzden tuvalet sonrası vücudu silmek için kumaşı kullanmak çok rağbet edilmeyen bir etkinlik olurdu. Bu, bugün en yumuşak ve en pahalı üç katlı tuvalet kağıdının kullanılmasına eşdeğerdir,” diye belirtiyor.
1992’de arkeologlar, Çin’deki İpek Yolu boyunca var olan eski bir Han Hanedanlığı’nın askeri üssü olan Xuanquanzhi’nin tuvaletlerinde salaka, cechou ve chugi olarak bilinen 2000 yıllık hijyen çubuklarını keşfettiler. Bambu ve diğer ağaçlardan kesilmiş aletler, ıspatulalara benziyordu. Uçlar bir kumaşa sarılmış ve korunmuş dışkı malzemesi izleri içermekteydi.
Kâğıdın Mendil Olarak Kullanımının Başlangıcı
Kağıt, MÖ 2. Yüzyıldan önce Çin’de ortaya çıkmasına rağmen, temizlenmek için kağıdın ilk kullanımına, Ortaçağ Çininde 6. Yüzyılda bilgin Yen Chih-Thui’nin metinlerinde rastlanmaktadır. MS 589’da, Yen Vhih-Thui’nin yazısında “Beş Klasik’ten alıntıların/yorumların veya bilgelerin isimlerinin bulunduğu kağıdı tuvalet amacıyla kullanmaya cesaret edemiyorum,” cümlesi geçiyor.
14. yüzyılın başlarında, Çinliler yılda 1000 ila 10000 sayfalık 10 milyon paket oranında tuvalet kâğıdı üretiyorlardı. 1393’de, Hongwu İmparatorunun görkemli ailesi için binlerce parfümlü kâğıt yaprağı dahi üretildi.
Kâğıt, 15. Yüzyılda yaygın olarak kullanılabilir hale geldi, ancak Batı dünyasında ise, ticari olarak temin edilen modern tuvalet kâğıdı, 1857’de New York’tan Joseph Gayetty tarafından “Tuvalet için İlaçlı Kâğıt” şeklinde pazarlanıyordu ve paketlerdeki 500 yaprağı 50 cente satıyordu. Ürününün marketlerde satışa sunulmasından önce, Amerikalılar akıllıca doğaçlama yaptılar.
Minnesota Üniversitesi’nde doçent ve ürün tasarımı direktörü olan Barry Kudrowitz, tuvalet kağıdının kullanımını ve tarihini araştırıyor. 1700ler boyunca, mısır koçanları yaygın bir tuvalet kâğıdı alternatifiydi. Daha sonra, gazeteler ve dergiler 18. yüzyılın başlarında ortaya çıktı. Kudrowitz, “Efsaneye göre , insanların öncelikle dış mekanlarda Sears kataloğunu kullandılar, ancak katalog parlak kağıda basılmaya başladığında insanlar yenisini bulma ihtiyacı hissettiler,” diyor. Amerikalılar ayrıca ‘Farmer’s Almanac’ı dış duvarlara çiviledi ve şirketin 1919’da yayınladığı efsanevi “deliği” önceden delmesini sağladı. İlk delikli tuvalet kağıdı rulosu 1890’da tanıtıldı ve 1930’a kadar tuvalet kağıdı nihayet “kıymıksız” olarak üretildi. Bu, bugünkü, daha yumuşak, daha güçlü ve daha emici, Amerika’dan Çin’e Finlandiya’dan Avusturya’ya kadar hemen her evde bulunan tuvalet kağıdını tanımlıyor.
Tuvalet Kâğıdı İstifleme
Banyo alışkanlıkları ve hijyen ile ilgili olanlar da dahil olmak üzere zaman içerisinde tutum ve uygulamalardaki değişimler, modern toplumdaki insanların neden özellikle bir kriz anında tuvalet kâğıdı bulundurmak zorunda hissettiklerini açıklamaya yardımcı olabilir. Örneğin, Orta Çağ’da insanlar dışkıyı hem iyi –değerli ve paraya değer (ürünler için mükemmel) ve kötü – pis ve iğrenç (mizah ve hakaretler için mükemmel) olarak kabul ederdiler.
Texas State Üniversitesi’nde profesör olan ve “Geç Orta Çağda Dışkı: Kutsal Pislik ve (şair) Chaucer'in Foseotikası[1]” isimli kitabın yazarı Susan Signe Morrison, “Bugün enerji için dışkıyı yeniden kullanma çabalarına rağmen bu çok az kabul gören bir düşünce” diyor.
Antik Roma’da, halka açık tuvaletler, içinde bir dizi delik bulunan taş veya mermer levhalardan oluşuyordu. (Kapı gibi) Bölmeler yoktu ve bu yüzden gizlilikten de söz edilemiyordu. İnsanlar (kelimenin tam anlamıyla) yan yana oturuyorlardı ve sonrasında umumi süngeri birbirleriyle paylaşıyorlardı. Şimdi, çoğumuz tuvalet kağıdının bitmesi düşüncesinden imtina ediyoruz.
Morrison “Bu psikolojik,” diyor. “Tuvalet kağıdını istifliyoruz çünkü pislik ile yüzleşmekten korkuyoruz. Eğer tuvalet kağıdımız biterse, ne ile temizleneceğiz?”
(*History websitesinden Crystal Porty’nin “All the Ways We’ve Wiped: The History of Toilet Paper and What Came Before” yazısından çeviren: Seval Altun)
[1]Foseptik ve poetika kelimelerinin birleşimiyle yapılmış bir kelime oyunudur. Şairlerin şiir teknikleri üzerine yazılan ve genellikle 'poetika' bağlığıyla ele alınan çalışmalardaki 'poetika'ya atıf vardır.